بهتر است به پوسیدگی به عنوان یک بیماری میکروبی نگاه کنیم که در اثر کنار هم قرار گرفتن سه جزء ایجاد می‌شود: دندان، باکتریها و موادغذایی باقیمانده بر روی دندان. هرگاه این سه عامل در کنار یکدیگر جمع شده و بر سیستم دفاعی دهان غلبه نمایند، پوسیدگی ایجاد می‌گردد.

بهتر است پاسخ به این سوال را در قالب سه عامل مولد پوسیدگی مطرح نماییم:

باکتریها: در حال حاضر واکسن یا دارویی علیه باکتریهای مولد پوسیدگی ساخته نشده است. پس امکان کنترل آنها وجود ندارد.

دندان: با استفاده از موادی همچون فلوراید، بلورهای معدنی‌ای روی دندان تشکیل می‌شوند که در برابر انحلال اسیدی مقاومتر هستند.

مواد غذایی باقیمانده:با رعایت بهداشت از طریق مسواک زدن و کشیدن نخ دندان بصورت مرتب، می‌توان مواد غذایی مورد نیاز باکتریها را از دسترس آنها خارج کرد.

عوامل متعددی در ایجاد پوسیدگی دخیل هستند که از آن جمله می‌توان به کفایت بهداشت دهانی، وضعیت بزاق، تغذیه کودک، سیستم دفاعی دهان و .. اشاره نمود.

در خصوص رعایت بهداشت دهان بهتر است توجه نماییم که توانایی‌های حرکتی کودک در حدی نیست که بتواند دندانهایش را بصورت کامل تمیز کند و بایستی "والدین" دندانهای کودک را مسواک زده و نخ دندان بکشند.

مصرف مواد قندی به طور عام و مصرف شکر به طور خاص یکی از عوامل اساسی در ایجاد پوسیدگی و همچنین کنترل مصرف این مواد یکی از راههای موثر در پیشگیری و کنترل پوسیدگی است .

مسلما این امکان وجود ندارد که ما کاملا از استفاده از شیرینی و شکلات توسط کودک جلوگیری کنیم؛ به چند دلیل: اولا کربوهیدراتها (شامل قندها) به همراه چربی و تا حدودی پروتیین ها از منابع انرژی بدن هستند و بدن یک کودک باید بطور متعادل از این سه منبع برای رشد و انجام فعالیت روزانه استفاده کند. دوما؛ متاسفانه طعم شیرینی اکتسابی نیست بلکه یک کودک به طور ذاتی مزه شیرینی را به عنوان یک طعم مطلوب می شناسد. اما به عنوان مثال، طعم شوری (نمک) اکتسابی است و اگر به یک کودک نمک داده نشود طعم شوری را نخواهد شناخت. مشکل دیگر این است که احساس طعم مطلوب شیرینی پس از مدتی وابسته به مقدار مورد مصرف می شود و پس از هربار برایایجاد احساس مطلوب باید مقدار بیشتری ماده شیرین مصرف گردد (به همین خاطر از شکر در بعضی از منابع به عنوان یک ماده اعتیاد آور یاد می شود). مورد سوم، فرهنگ غذایی غالب است که در زمان شادی و مناسبتهای مختلف شیرینی مصرف شده، به کودک بعنوان پاداش شکلات داده می شود و همچنین مواد قندی و کربوهیدراتها به وفور و به آسانی در دسترس هستند.

به این دلایل عدم جلوگیری کامل از مصرف " شیرینی و شکلات " به صورت یک چالش بین والدین و کودک و نیز عامل احساس گناه در والدین در آمده است.

هنوز راه حل قطعی و جامعی برای حل مشکل مصرف مواد شیرین و ایجاد پوسیدگی و نیز بیماری های غیر واگیر دیگر مثل دیابت و چاقی در نتیجه آن پیدا نشده است. اما موارد زیر برای پیشگیری از پوسیدگی درارتباط با مصرف مواد شیرین توصیه می گردد:

• میزان مصرف شکر در غذاهای دوره نوپایی یا کاملا به صفر و یا به حداقل ممکن برسد.
• "تکرر مصرف" از میزان کلی مصرف در سلامت دندانی کودک مهمتر است. علاوه بر "کاهش" میزان مصرف مواد شیرین، بهتر است کودک "به یکباره" مواد شیرین را مصرف کرده و بعد از آن دندانهایش تمیز شود. (نه اینکه مدام شکلات و شیرینی به میزان زیادی مصرف کند).
• وضعیت فیزیکی کربوهیدرات پوسیدگی زا اهمیت بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال یک آب نبات 5 گرمی از یک تافی 5 گرمی چسبنده کمتر پوسیدگی زاست؛ و یا در صورت حل کردن یک قند 2 گرمی در چایی نسبت به جویدن قند، پوسیدگی کمتری ایجاد می گردد.
• زمان مصرف شیرینی جات اهمیت زیادی دارد . به عنوان مثال اگر یک شکلات به همراه ناهار مصرف شود نسبت به زمانی که به تنهایی در بین وعده های اصلی غذا ( صبحانه، ناهار و شام ) میل می‌گردد،کمتر پوسیدگی زاست.همچنین اگر پس از مصرف ماده پوسیدگی زا از مواد حاوی کلسیم و یا مواد سخت که نیاز به جویدن بیشتر دارند (مثل کشک جامد) و یا آدامس فاقد شکر استفاده شود، خطر پوسیدگی کاهش می یابد.
• کربوهیدراتهایی که در کارخانه جات تولید می شوند (فرایندهای بیشتری روی آنها انجام میشود؛ به عنوان مثال شکر با دانه های کوچکتر و یا آردهای با دانه های کوچکتر) بیشتر از کربوهیدراتهایی که به صورت سنتی طبخ می شوند پوسیدگی زا هستند. (مثلا نان سنگکی که در تنور طبخ می شود از نان سفیدی که در فرهای نان پزی طبخ می شود پوسیدگی زایی کمتری دارد)
• می‌توان از محصولات حاوی قندهای جایگزین شکر (که البته مورد تایید باشند) استفاده نمود.
• در کل به دلیل اینکه امروزه کاملا اثبات شده که عوامل ایجاد بیماری‌های دهان و پوسیدگی و بیماری‌های غیر واگیر دیگر مثل دیابت، بیماری قلبی و تعدادی از سرطانها با چاقی و رژیم غذایی ارتباط تنگاتنگی دارد، باید میزان کلی مصرف کربوهیدراتها (از جمله قندها) به حداقل ممکن برسد.
• نباید در اینجا فراموش نمود که میوه های خشک و مواد طبیعی شیرین (حاوی قندهای طبیعی) مثل خرما و عسل و مواد مشابه هم پوسیدگی زا هستند و اگرچه می توانند جایگزین خوبی برای قندهای صنعتی (مثل شکر) باشند، در خصوص آنها نیز بایستی تمهیدات پیشگیری از پوسیدگی را در نظر داشت.
• کاملا اثبات شده که مصرف مناسب فلوراید تاثیر قندها را در ایجاد پوسیدگی به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می دهد. بنابراین نباید نقش فلوراید را در این خصوص از یاد برد.

پوسیدگی دندان یک بیماری اکتسابی است ولی از ژنتیک تاثیر می‌پذیرد. ژنتیک بر روی چند عامل موثر در پوسیدگی از جمله جریان و شرایط بزاق، ساختمان دندان و سیستم دفاعی دهانی اثر می‌گذارد. البته رعایت بهداشت و اصلاح تغذیه قادر است نقش ژنتیک را تحت شعاع قرار دهد.

بله. طی بوسیدن یا استفاده از قاشق مشترک، باکتریهای پوسیدگی‌زای دهان سایرین به کودک منتقل می‌شوند.

اگرچه پوسیدگی دندانی یک بیماری اکتسابی است ولی برخی عوامل همچون وضعیت بزاق و سیستم دفاعی دهان از ژنتیک تاثیر می‌پذیرد. مورد دیگری که در اعضای یک خانواده و ریسک پوسیدگی مشابهشان تاثیر دارد، شباهت در الگوی بهداشت دهان و مصرف مواد قندی در اعضای خانواده است. علاوه بر این، استفاده از قاشق مشترک می‌تواند باعث انتقال باکتریهای پوسیدگی‌زا در بین افراد گردد.

بنابراین، اگر نتوان گفت صد در صد اما می توان به جرات گفت به احتمال بسیاز زیاد کودک شما دچار وضعیت مشابهی می گردد؛ مگر اینکه والدین و به طور اثبات شده ای مادر طی دوران قبل از بارداری نه تنها دندانهای پوسیده اش را درمان کند، بلکه رژیم بهداشتی مناسب و مطلوبی را در پیش گیرد تا از ایجاد پوسیدگی در دهان کودک جلوگیری شود.

قطره آهن تنها قادر به تغییر رنگ دندانهای کودک بوده و مواد شیرین کننده بکار رفته در ترکیبات اغلب قطره‌های آهن کنونی از انواع غیرپوسیدگی‌زا هستند. بنابراین، مهم است که قبل و بعد از مصرف قطره آهن دندانهای کودک تمیز شده و به هیچ وجه، مصرف قطره آهن بدون دستور پزشک و صرفا بعلت تغییررنگ دندانها قطع نگردد.

موردی که در اینجا باید گوشزد شود این است که زمانی که دندانهای کودک دچار " پوسیدگی اولیه " می‌شوند (منظور شروع فرایند پوسیدگی که دندانها در واقع پوسیده هستند اما هنوز بدون تجهیزات لازم نمی‌توان پوسیدگی را دید)، به دلیل سطح ناصاف پوسیدگیهای اولیه، ذرات آهن روی این سطوح بیشتر تجمع کرده و به نوعی باعث " قابل مشاهده شدن " پوسیدگیی که از قبل در دهان وجود داشته می‌گردند کهالبته ارتباطی با قطره آهن ندارد. شاید به این خاطر است که والدین تصور می کنند قطره آهن باعث سیاهی و پوسیده شدن ناگهانی دندانها شده است .

فلوراید مهمترین ماده ای است که از نظر علمی و بطور اثبات شده دارای اثر ضد پوسیدگی است.فلوراید با کلسیم دندان واکنش داده و بلورهای معدنی‌ای تشکیل می‌دهد که در برابر انحلال و ایجاد پوسیدگی مقاومتر است. به این ترتیب از راههای مختلف شیمیایی و فیزیکی باعث پیشگیری از پوسیدگی، بازگشت پوسیدگیهای اولیه به حالت مینای سالم ( ترمیم پوسیدگی های اولیه ) و کنترل و به تعویق انداختن تخریب پوسیدگیهای موجود می شود.

دندانپزشک با توجه به ریسک پوسیدگی کودک شما، فواصل معینی برای فلورایدتراپی کودک در نظر می‌گیرد. اگر فلوراید بصورت کنترل شده و به طور مناسب مورد استفاده قرار گیرد هیچگونه عوارض سوئی ندارد .

عوامل متعددی باعث ایجاد پوسیدگی می شوند که یکی از آنها  قند موجود در شیر مادر است. میزان تاثیر این قند در ایجاد پوسیدگی نیز خود تحت تاثیر عوامل متعددی است.

لثه‌های نوزاد حتی پیش از رویش دندان باید تمیز شوند. پس از رویش اولین دندانهای نوزاد حول و حوش 6 ماهگی، این نیاز ضروری‌تر شده و باید دندانهای کودک را تمیز نمود؛ چرا که باقی ماندن شیر بر روی دندانها می‌تواند باعث پوسیدگی شود.

یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار داد، رویش دندانها در سنین پایین(مثلا قبل از 6 ماهگی) است. معمولا چنین دندانهایی به دلیل رویش زودتر دارای مینای ضعیف تری بوده و در دوره طولانی تری در معرض عوامل پوسیدگی زا قرار دارند. بنابراین بهتر است در صورت رویش زودهنگام دندانهای کودکتان، با دندانپزشک متخصص کودکان مشورت کنید تا راههای به تاخیر انداختن خطر پوسیدگی و کمک به تکامل مینای دندان و از جمله راههای درست شیردهی و رعایت بهداشت را به شما آموزش داده و کودک را تحت کنترل قرار دهد.

دندانهای شیری تنها دندانهای موجود در دهان طی کودکی هستند؛ بنابراین کودک به منظور رشد، جویدن مطلوب غذا، انتخابهای متعدد غذایی، زیبایی و تکلم به این دندانها نیاز دارد.

علاوه بر کمک به غذا خوردن کودک و زیبایی، دندانهای شیری وظیفه حفظ فضا برای دندانهای دایمی را نیز بر عهده دارند و تا حدود 12 سالگی که دندانهای شیری خلفی می افتند، حفظ دندانهای شیری و یا گذاشتن فضانگهدار –در صورت از دست رفتن آنها- ضرورت دارد.

از طرف دیگر، در صورت عدم درمان، دندانهای شیری عفونی شده و از آنجا که دندانهای دایمی در زیر دندانهای شیری و درون فک قرار گرفته‌اند، این عفونت می‌تواند به دندانهای دایمی منتقل شده و در ساختار دندانهای دایمی نقص ایجاد نماید.

پوسیدگی دندانهای شیری از دو طریق ممکن است باعث آسیب دندانهای دایمی شود:

اول، از آنجا که جوانه دندانهای دایمی در زیر دندانهای شیری در داخل فک قرار دارند، عفونت دندانهای شیری ممکن است به دندان دایمی منتقل شده و به ساختار آن آسیب بزند.

دوم، پوسیدگی مثل سرماخوردگی یک بیماری عفونی قابل انتقال به دندانهای دیگر است و در صورت آلوده بودن محیط دهان در نتیجه پوسیدگی دندانهای شیری، دندانهای دایمی هم ممکن است درگیر شوند.

بنابراین توصیه می شود در صورت وجود پوسیدگی در دندانهای شیری، قبل از رویش دندانهای دائمی ( حدود 5 سالگی) به دندانپزشک کودکان مراجعه شود تا نه تنها در مورد ترمیم پوسیدگی های دندانهای شیری، بلکه در جهت آماده سازی محیط دهان برای رویش دندانهای دائمی اقدام شده و تدابیر متناسب پیشگیری از پوسیدگی برای کودک صورت گیرد.

پوسیدگی دندانهای شیری از دو طریق ممکن است باعث آسیب دندانهای دایمی شود:

اول، از آنجا که جوانه دندانهای دایمی در زیر دندانهای شیری در داخل فک قرار دارند، عفونت دندانهای شیری ممکن است به دندان دایمی منتقل شده و به ساختار آن آسیب بزند.

دوم، پوسیدگی مثل سرماخوردگی یک بیماری عفونی قابل انتقال به دندانهای دیگر است و در صورت آلوده بودن محیط دهان در نتیجه پوسیدگی دندانهای شیری، دندانهای دایمی هم ممکن است درگیر شوند.

بنابراین توصیه می شود در صورت وجود پوسیدگی در دندانهای شیری، قبل از رویش دندانهای دائمی ( حدود 5 سالگی) به دندانپزشک کودکان مراجعه شود تا نه تنها در مورد ترمیم پوسیدگی های دندانهای شیری، بلکه در جهت آماده سازی محیط دهان برای رویش دندانهای دائمی اقدام شده و تدابیر متناسب پیشگیری از پوسیدگی برای کودک صورت گیرد.

ایجاد حفرهآخرین مرحله پوسیدگی دندان به شمار رفته و بطور ناگهانی رخ نمی‌دهد. در صورت ویزیت منظم کودک توسط دندانپزشک کودکان، مراحل اولیه پوسیدگی پیش از تخریب تاج قابل شناسایی است. بنابراین بهترین روش پیشگیری از چنین وضعیتی، ویزیت منظم کودک توسط دندانپزشک کودکان هر 6-3 ماه است.

این مساله چند علت دارد:

1- همانطور که نوزاد در سالهای اولیه زندگی به عفونت و بیماری حساستر است، این دندانها هم در دو سال اول پس از رویش حساستر بوده و مدتی طول می‌کشد تا مواد معدنی ساختار آنها تکمیل شده و مقاومت حداکثری را بدست آورند.

2- در چند سال اول پس از رویش آسیاهای اول دایمی، این دندانها انتهایی‌ترین دندانهای موجود در دهان کودک هستند و ممکن است هنگام مسواک زدن فراموش شوند.

اگر کودک شما از آن دسته افرادی است که با عقب بردن مسواک، حالت تهوع وی تحریک می‌شود، احتمال بیشتری وجود دارد که این دندانها تمیز نشده باقی بمانند. در اینصورت، بهتر است برای دریافت نکات لازم برای نحوه تمیز کردن این دندانها به دندانپزشک مراجعه نمایید.

3- آسیاهای اول دائمی به همراه دندانهای پیشین، دندانهایی هستند که در زمان تولد بطور فعال در حال تشکیل و جذب کلسیم و مواد معدنی از خون و محیط اطراف خود هستند . بنابراین این دندانها نسبت به پدیده زایمان و مشکلاتی که در بدو تولد (محسوس یا نامحسوس) برای جنین و نوزاد می تواند اتفاق بیافتد، آسیب پذیر بوده و می توانند به خوبی تشکیل نشوند و شش سال پس از تولد و در زمان رویش (حتی اگر ظاهری سالم و سفید داشت باشند) در نتیجه ضعف ساختمانی با ظاهر شدن در محیط دهان سریعا پوسیده شوند. این پدیده بسیار شایع بوده و امروزه در سطح جهانی مورد توجه خاص قرار گرفته است. بنابراین در حول و حوش سن شش سالگی به رویش دندانهای جدید پشت دندانهای آسیای دوم شیری (دندانهایی که حدود دو و نیم سالگی رویش یافته بودند) توجه کنید. بهتر است در هرصورت به دندانپزشک مراجعه نمایید اما اگر علائم زیر را مشاهده کردید سریعا کودک را نزد دندانپزشک کودکان ببرید:

• رنگ کدر یا تیره یا وجود هرگونه لکه سفید در یک، دو و یا تمامی دندانهای آسیای اول دائمی
• وجود لکه های کدر , رنگ تیره در لبه دندانهای پیشین فک بالا در بدو رویش (حتی در بسیاری موارد در دندانهای نیمه روییده این علائم قابل مشاهده است )

نیاز به درمان دندانپزشکی در سنین پایین، حکایت از ریسک بالای پوسیدگی در فرزند شما دارد. اتفاقا کودک شما بسیار بیشتر از سایر همسالان خود به رعایت بهداشت دقیق و اصلاح رژیم غذایی نیاز دارد تا پوسیدگی جدیدی در وی ایجاد نشده و درمانهای دندانپزشکی انجام شده با شکست مواجه نگردد.

با وجود ریسک پایین پوسیدگی در کودک شما، همچنان رعایت بهداشت و کنترل مصرف مواد شیرین نیاز است تا دندانهای فرزندتان همواره سالم بمانند.

در هنگام خرید مسواک، مسواکی با موهای نرم، سر کوچک ومتناسب با سن کودک تهیه شود. در اکثر مسواک های استاندارد،تناسب سن کودک مثلا 2-0 سال ، 4-2 سال و7-5 سال و ... در روی مسواک ذکر شده است ؛ و اصولا برند یا مارک خاصی توصیه نمی شود.

با توجه به سن کودک شرایط متفاوت است. برای کودک زیر 3 سال که هنوز توانایی خارج کردن کامل آب دهانش را ندارد خمیردندان فلوراید دار توصیه نمی شود؛ به جز کودکانی که روی دندان های جلویی پوسیدگی دارند که در این موارد  می توان از خمیردندان دارای فلوراید به صورت لایه بسیار نازک استفاده کرد.  برای سایر کودکان استفاده از خمیردندان فلورایددار متناسب با سن (بر اساس مزه و طعم) ضروری است. در مورد برند، نوع ایرانی استاندارد یا خارجی معتبر  (تقلبی نباشد)می توان استفاده کرد.

از زمان رویش اولین دندان شیری، بهداشت دهان و دندان باید شروع شود. حداقل دوبار در روز (صبح قبل از صبحانه و شب قبل از خواب)باید دندان ها مسواک زده شوند. قطعا دفعات خوردن یا نوشیدن میان وعده های پوسیدگی زا در این مساله نقش دارد و باید بعد از هر بار مصرف ترکیبات شیرین یا چسبناک دندان ها تمیز شوند. نکته مهم تمیز کردن تمام دیواره های هر دندان (سطح جونده، بیرونی و داخلی ) و کل دندان ها به صورت منظم (مثلا شروع از دندان راست بالا و ختم به دندان چپ پایین) در هر بار مسواک زدن است.

فلوراید مشابه تمام ترکیبات دارویی (یا حتی غذایی) در صورت استفاده مناسب مزایای زیادی برای فرد دارد . هیچ مقاله یا تحقیق علمی در مورد اثر  فلوراید  در ایجاد بیماری در انسان وجود ندارد. نکته مهم  استفاده از فلوراید در دوز مناسب است ؛به طوری که در صورت استفاده همزمان از چند منبع فلوراید و بلع آن،میزان فلوراید خون افزایش می یابد و سبب مسمومیت مزمن ، تغییررنگ و لکه های دندانی  به خصوص در کودکان می شود. به همین دلیل برای کودک زیر 3 سال که هنوز توانایی خارج کردن کامل اب دهانش را ندارد، خمیردندان فلوراید دار توصیه نمی شود.اما فلوراید تراپی (در کلینیک، مطب دندانپزشکی یا مدرسه و....) یکی از مؤثرترین روشهای تامین فلوراید و مقاوم سازی ساختمان دندان هاست. در این روش ریسک بلع فلوراید به حداقل می رسد؛ وبرای کودکان زیر یک سال که ریسک بالای پوسیدگی دارند به شکل وارنیش توصیه می شود.

پوسیدگی دندان بیماری چند عاملی است و عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند. مسواک زدن فقط یکی از راههای رعایت بهداشت دهان است. برای پیشگیری از پوسیدگی کنترل رژیم غذایی ، استفاده از نخ دندان و سایر روشهای کمکی مثل دهانشویه ها ، فلوراید تراپی و فیشورسیلانت بر اساس میزان ریسک پوسیدگی در هر فرد باید مدنظر قرار گیرد.

اصولا به جز خمیردندان های سفید کننده که خاصیت سایندگی زیادی دارند ، در ترکیب سایر خمیردندان ها مواد استانداردی وجود دارد که سالها کارایی خود رانشان داده اند؛ و در صورت استفاده مناسب نه تنها مضر نیستند بلکه به سلامتی دهان کمک می کنند. ذکر این نکته ضروری است که استفاده از خمیردندان دارای فلوراید برای کودکان زیر 3 سال مجاز نیست (خطر بلع فلوراید به صورت روزانه). همچنین خمیردندان های سفید کننده و انواع دارای نیترات (ضد حساسیت) برای کودکان توصیه نمی شود. در ضمن باید ذکر شود که شیرین کننده اکثر خمیردندان ها ساخارین است که به هیچ عنوان اثر پوسیدگی زا  ندارد.

همزمان با رویش اولین دندان شیری، بهداشت دهان و تمیز کردن دندانها و لثه ها شروع می شود. ذکر چند نکته در این زمینه ضروری به نظر می رسد؛ مسؤولیت تمیز نگهداری دندان ها در این سن به عهده والدین است. هر چند ممکن است کودکان  کمی بزرگتر بخواهند مشابه والدین، خودشان مسواک بزنند؛ اما کار اصلی با پدر یا مادر انجام می شود و مسواک زدن کودک به تنهایی، کافی نیست. مساله بعدی موقعیت و روش مسواک زدن است. در مورد کودکان زیر یک سال می توان با در آغوش گرفتن کودک با یک دست (شکل 1)، دندانهای کودک را با دست دیگر تمیز کرد و یا با قرار گرفتن دو والد روبروی یکدیگر(شکل 2)، یکی از والدین کنترل کودک و دیگری تمیز کردن دهان را انجام دهد. وضعیت های متفاوتی را می توان مطرح کرد اما مساله مهم تسلط والد بر دندان ها و دهان کودک است. بعد از رویش اولین دندان می توان آن ها را با مسواک نرم مخصوص گروه سنی زیر 2 سال، مسواک انگشتی ، پارچه یا گاز تمیز همراه با آب، تمیز کرد. نکته دیگر توجه به مصرف شبانه شیر و تمیز کردن دندان ها بعد از هر بار شیر خوردن (با کمی آب و اگر بتوانیم با مسواک یا پارچه نرم به خصوص در مورد دندان های فک بالا)است.

شکل 1

شکل 2

استفاده از دهانشویه ها تا سن 6 سالگی برای کودکان مجاز نیست. دهان شویه ها انواع مختلف و موارد کاربرد متنوع دارند. استفاده از دهانشویه به صورت متداول (مثلا با عنوان کلی دهانشویه کودکان) توصیه نمی شود. دهانشویه های دارای فلوراید را می توان به عنوان روش کمکی در کنترل پوسیدگی های دهان در کودکان با ریسک بالای پوسیدگی (مثلا در دوره درمان های ارتودنسی یا کودکی با پوسیدگی های زیاد بین دندانی)  به صورت هفتگی یا روزانه مصرف کرد (بر اساس تجویز دندانپزشک). سایر دهانشویه ها در موارد خاص مصرف می شود؛ مثلا دهانشویه های دارای کلرهگزیدین در التهابات لثه ای در یک دوره زمانی محدود با تجویز دندانپزشک استفاده می شود.

برای پاسخ به این سوال بهتر است در مورد مسواک زدن در کودکان (در سنین مختلف ) به صورت کلی توضیح داده شود:

روش مسواک زدن در کودکان به صورت افقی است؛ یعنی مسواک به صورت افقی روی دو یا سه دندان قرار می گیرد و با لرزش های کمی به جلو و عقب حرکت داده می شود. این کار برای تمام دندان ها و تمام سطوح تکرار می شود. در هر ناحیه با شمارش آهسته تا 10 شماره، مسواک زدن انجام می شود(شکل 3).

کودکان را بر اساس سن به گروه های مختلفی تقسیم کرده و نکات زیر را در نظر می گیریم: مسؤولیت مسواک زدن در گروه سنی زیر 3سال به عهده والدین است (توضیح کامل تر درپرسش بهداشت دهان در کودک شیرخوار). در گروه سنی 6-3 سال (مثلا 4 ساله) باز هم مسؤولیت اصلی با والدین است؛ هر چند بسیاری از کودکان این گروه سنی دوست دارند خودشان به تنهایی مسواک بزنند اما پرواضح است که هنوز مهارت کافی برای این کاررا ندارند و بعد از مسواک زدن کودک، پدر یا مادر باید با توجیهی مناسب تمام دندان ها را تمیز نمایند. بهترین موقعیت والد برای مسواک زدن( یا نخ دندان کشیدن)  پشت کودک است؛ به صورتی که بتواند  همزمان سر را حمایت کند و دید مناسبی داشته باشد (شکل 4و 5). در گروه سنی 12-6 سال می توان کودک را برای پذیرش مسؤولیت بهداشت دهان آماده کرد؛ به این صورت که کودک خودش مسواک می زند و والدین با نگاه نظارتی کار کودک را تصحیح و تکمیل می کنند تا در انتهای این دوره توانایی مستقل مسواک زدن به صورت کامل کسب شده باشد. در گروه سنی 18-12 سال بیشتر نقش والدین انگیزشی، توجه به تغییرات نوجوانی از جنبه فیزیولوژیک (تغییرات هورمونی) یا رفتاری (عصیانگری و ...) باید باشد. توجه به ظاهر بسیار کمک کننده می تواند باشد.

شکل3

شکل4

شکل5

از زمان تماس دندان ها در کنار هم به طوری که مسواک نتواند تمام سطوح دندانی را تمیز کند نخ دندان باید استفاده شود. معمولا این اتفاق برای دندان های عقب کودک بعد از 3 سالگی رخ می دهد. نخ دندان کشیدن تا اواسط دوران مدرسه باید توسط والدین برای کودک انجام شود. سن به دست آوردن مهارت برای این کار در کودکان متفاوت است ؛شاید مهارت های دستی مثل توانایی بستن بند کفش بتواند زمان آموزش و انتقال مسؤولیت به کودک را نشان دهد. نخ  دندان مورد استفاده همان نخ دندان های رایج بازار است اما می توان از انواع گیره (قلاب) دار که کاربرد راحت تری دارد هم استفاده کرد(شکل 6). در هنگام نخ کشیدن درتماس های محکم دندانی نخ را با حرکت آرام اره ای از تماس به سمت لثه حرکت می دهیم تا حرکت ناگهانی باعث درد یا آزردگی لثه ها نشود. بهتر است شب ها قبل از مسواک زدن نخ دندان استفاده شود (شکل 7).

شکل6

شکل7

رعایت بهداشت برای این گروه از کودکان(و در کل افراد) بسیار اهمیت دارد، زیرا در صورت بروز مشکلات دندانی، درمان دندانپزشکی چند صد برابر سخت تراز مسواک زدن است پس به این بهانه مسواک زدن را تعطیل نکنیم! استفاده از مسواک با سر بسیار کوچک، تغییر نوع خمیردندان( گاهی حذف آن اگر کودک با مزه خمیردندان مشکل دارد) و ازهمه مهم تر دقت در هنگام کار که مسواک به ناحیه های حساس دهان برخورد نکند می تواند به بهبود شرایط کمک کند؛ در کل بهتر است معده کودک هم پر نباشد . استفاده از دهانشویه ها می تواند کمک کننده باشد اما جایگزین نیستند.

اصولا در مواردی که فرد با مسواک دستی بهداشت دهانی خوبی دارد و دهان به خوبی تمیز می شود مسواک برقی ضروری نیست؛ اما استفاده از مسواک برقی مزایایی هم دارد ، اولین مساله بحث انگیزشی آن است؛از نظر علمی اثبات شده است که استفاده از وسیله جدید ( مثلا مسواک برقی)  کاربرد آن  را به خصوص در کوتاه مدت افزایش می دهد؛ این مساله می تواند جهت ایجاد انگیزه و علاقه برای مسواک زدن در کودکان بسیار موثر باشد. اما بعضی از مسواک های برقی با حرکت های خاص واقعا در تمیز کردن دندان ها مؤثرتر هستند و در مواردی به مهارت دست کمتری هم نیاز دارند. بهتر است بر اساس شرایط هر فرد و با پرسش از دندانپزشک برای استفاده از مسواک برقی تصمیم گیری کرد.

تشکیل دندان‌های شیری از دوران جنینی آغاز می‌شود. شواهدی از ساخته شدن دندان‌های شیری در هفته ششم زندگی جنین قابل مشاهده است. دندان‌های دایمی نیز در سه ماهه دوم از زمان بارداری شروع به تشکیل شدن می کنند به همین دلیل است که هر گونه مشکلی در سلامتی زنان در طی دوران بارداری می‌تواند نه تنها به دندان‌های شیری کودک، بلکه به دندان‌های دایمی او نیز آسیب برساند.

کودکان دارای 20 دندان شیری هستند (10 عدد در فک بالا و 10 عدد در فک پایین) که در هر فک شامل دو دندان پیشین میانی، دو دندان‌ پیشین کناری، دو دندان نیش، دو دندان آسیای اول و دو دندان آسیای دوم می باشد.

دندان های شیری از حدود 6 ماهگی شروع به رویش می کنند و کودک در سن 3 سالگی تمامی20 دندان شیری خود را خواهد داشت. ترتیب رویش دندان های شیری بدین شرح است: دو دندان پیشین میانی فک پایین، دو دندان پیشین میانی فک بالا، دندان‌های پیشین کناری فک بالا و پایین، آسیای اول شیری فک پایین و بالا، نیش شیری فک بالا و پایین و در نهایت آسیای دوم شیری.

ممکن است در بعضی کودکان رویش اولین دندان شیری مقداری زودتر و یا دیرتر از بازه طبیعی اتفاق افتد. تاخیر در رویش دندان ها تا یک سالگی امری طبیعی در نظر گرفته می شود. در صورت تاخیر بیشتر در رویش دندان شیری فرزندتان به متخصص دندانپزشکی کودکان مراجعه نمایید. در اکثر موارد تاخیر رویشی، امری موروثی است و جای نگرانی نمی باشد اما گاهی بررسی سطح  کلسیم، ویتامینD ،هورمون رشد هیپوفیز، هورمونهاي تیروئید و پاراتیروئید توسط پزشک می تواند کمک کننده باشد.

تعداد کمی از کودکان در زمان تولد و یا طی ماه اول بعد از تولد دچار رویش زودرس دندان شیری می شوند که جای نگرانی نیست.در این صورت لازم است کودک توسط متخصص دندانپزشکی کودکان معاینه و بررسی شود. این دندان ها در بیشتر موارد با توصیه های خاص دندانپرشک قابل نگه داری است. در برخی موارد به دلیل لق بودن بیش از حد دندان ها، احتمال افتادن خود به خود و خطر خفگی براي نوزاد و یا احتمال آسیب لب و زبان نوزاد و سینه مادر، متخصص دندانپزشکی کودکان تصمیم به خارج کردن این  دندان ها می گیرد.

نوزادان و کودکان علایم متفاوتی حین رویش دندان نشان می‌دهند. در برخی نوزادان بدون درد و ناراحتی دندان‌ها رویش می‌یابند اما در برخی دیگر، با درد و ناراحتی همراه می‌باشد. در هنگام رویش دندان در نوزادان و کودکان نوپا ممکن است برخی از علایم زیر دیده ‌شود:

ورم کردن لثه ها

بی‌قراری در طول روز

افزایش میزان مکیدن انگشت

مالیدن لثه‌ها

گاز گرفتن و جویدن اشیا

افزایش جریان بزاق و خارج شدن آن از دهان

تب مختصر

سرخ شدن گونه‌ها

پوسته پوسته شدن اطراف دهان

قدری بی اشتهایی

رویش دندان یک روند فیزیولوژیک طبیعی است، همراه دانستن آن با تب بسیار شدید، اسهال، آبریزش بینی و گوش درد توجیه ندارد. اگر این علایم بیماری بیش از یک روز ادامه یابد آن را نشانه دندان در آوردن قلمداد نکنید و حتما به پزشک متخصص کودکان مراجعه نمایید.

1. ماساژ دادن محل رویش با انگشت تمیز می‌تواند سبب تسکین درد نوزاد شود.
2. کمپرس سرد را می توان برای کاهش ناراحتی کودک به کار برد، جهت انجام این کار یک تکه هویج پوست کنده و یا یک تکه پارچه تمیز و خیس را مدتی در یخچال گذاشته و از کودک بخواهید تا آن را گاز بگیرد.

2. حلقه‌های لاستیکی مخصوص دندان درآوردن نیز وجود دارد که می‌توان آنها را از داروخانه تهیه و پیش از دادن به کودک در یخچال گذاشت تا خنک شوند، این کار لثه‌های دردناک را تسکین می‌دهد.
3. نوشیدنی خنک بدون قند تا حدی می تواند درد را تسکین دهد.
4. آرام کردن کودک یا پرت کردن حواس او با در آغوش گرفتن و یا بازی کردن غالباً برای پرت کردن حواس او از درد دندان درآوردن مفید است.
5. در صورت ادامه یافتن درد و ناراحتی بایستی به متخصص دندانپزشکی کودکان مراجعه شود تا در صورت نیاز داروی مسکن و یا ژل مخصوص دندان درآوردن تجویز نماید. هیچگاه بدون مشاوره با دندانپزشک کودکان از ژل‌های بی‌حسی موضعی بزرگسالان استفاده نشود زیرا این داروها برای کودکان بسیار خطرناک است.

وجود فاصله بین دندان های شیری که عمدتا بین دندان های شیری قدامی فک بالا و پایین دیده میشود، طبیعی است و نباید موجب نگرانی شود.

افتادن دندان های شیری از 6 سالگی آغاز و تا 12 سالگی ادامه می یابد تا به تدریج دندان های دایمی جایگزین آنها شوند. هر دندان شیری به دلیل اهمیت در جویدن و نظم رویش دندان ها بایستی تا زمان طبیعی افتادن در دهان نگه داری شود.

اولین دندانی که لق می‌شود معمولا دندان‌های پیشین فک پایین است. در این زمان توصیه می‌شود به کودک توضیح داده شود که افتادن دندان روندی کاملا طبیعی است تا قدری از نگرانی‌های او در این زمینه کاسته شود.

تعداد دندان‌های شیری 20 عدد می‌باشد در حالیکه تعداد دندان‌های دایمی 32 عدد است. پس تنها 20 عدد از دندان‌های دایمی پس از افتادن دندان‌های شیری رویش می‌یابند و مابقی دندان‌های دایمی در انتهای فک بالا و فک پایین و در پشت آخرین دندان شیری رویش پیدا می‌کنند و جایگزین هیچ دندانی نمی‌شوند.

اولین آسیای دایمی پشت دندان های شیری در سن 7-5 سالگی رویش می کند و جایگزین هیچ دندان شیری نیست. اکثر والدین تصور می‌کنند که این دندان به دلیل این که جایگزین دندان شیری نشده است، خود یک دندان شیری می باشد و نهایتا خواهد افتاد. در حالی که این تفکر صحیح نمی‌باشد و این دندان دایمی است و هرگز نخواهد افتاد. به دلیل اینکه در این سن کودک اهمیت چندانی به رعایت بهداشت دهان خود نمی‌دهد، بیشترین میزان پوسیدگی در بین دندان‌های دایمی مربوط به همین دندان است. لذا توجه داشته باشید دندانی که در سن 6 تا 7 سالگی در پشت آخرین دندان شیری رویش می‌یابد دندان دایمی است و نسبت به بهداشت و سالم ماندن آن وسواس بیشتری به خرج دهید.

اگر دندان های پیشین شیری فک پایین لق هستند جای نگرانی نیست در اکثر مواقع دندان شیری دچار ریزش شده و دندان های دایمی به مرور زمان به جای اصلی خود برمی گردند و کشیدن زودهنگام دندان شیری الزاما سبب رویش منظم دندان های دایمی    نمی شود. در صورت ایجاد ناراحتی در کودک لطفا به متخصص دندانپزشکی کودکان مراجعه نمایید. برخلاف فک پایین اگر            دندان های دایمی فک بالا در پشت دندان های شیری رویش باید جهت اقدام درمانی هر چه سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید.

در صورت باقی ماندن بیش از حد دندان های شیری و رویش غیر قرینه دندان ها بیش از 6 ماه جهت بررسی دقیق تر به متخصص دندانپزشکی کودکان مراجعه فرمایید.

• كودكاني كه به علت سن پايين، قادربه همكاري با دندانپزشك نیستند.
• افراد اعم از کودک یا بزرگسال که امکان درمان در مطب های دندانپزشکی وجود ندارد مثلا اضطراب،بیماری های خاص،معلولیت و ناتوانی و...
• مراجعين داراي ترس، استرس و اضطراب شديد در محيط هاي دندانپزشکی
• بيماران داراي معلوليت ويژه و يا دچار عقب افتادگي ذهني و فيزيكي فاقد توانايي دريافت درمان معمول دندانپزشكی
• بيماران مبتلا به مشكلات خاص نظير محدوديت بازشدن دهان به علت مشکلات مفصلي، حالت تهوع شديد یا زبان بزرگ
• اقدامات درماني گسترده و پيشرفته كه تحت بي حسي موضعي قابل انجام نیستند.

تفاوت اصلی در داروهای مورد استفاده است. داروهای بی‌هوشی باعث القای بی‌هوشی عمومی و داروهای آرام‌بخشی داروهایی هستند که برای ایجاد آرام‌بخشی و کاهش اضطراب به کار می‌روند و معمولاً خواب‌آور هستند.

اسم آرام‌بخشی صرفاً دلیل بر بهتر بودن از نظر والدین نباید باشد. چرا که انجام درمان دندانپزشکی تحت آرام‌بخشی بسیار حساس‌تر است و نیاز به یک متخصص بی‌هوشی و کادر درمان متبحر و بسیار بادقت دارد. تصمیم‌گیری در مورد آرام‌بخشی یا بی‌هوشی عمومی را به دندانپزشک متخصص کودکان و متخصص بی‌هوشی کودک بسپارید. حتماً مشورت با متخصص بی‌هوشی و مشاوره‌های قبل از کار انجام شود.

معمولاً برحسب تعداد دندان‌های نیازمند درمان، وضعیت سلامت عمومی کودک، طول مدت موردنیاز برای درمان تصمیم‌گیری لازم انجام می‌گردد.

یک جلسه مشاوره دقیق قبل از کار انجام می‌گیرد. دندانپزشک متخصص کودکان بر اساس تاریخچه‌ای که از کودک شما می‌گیرد کودک شما را در یکی از گروه ها  از نظر سلامت عمومی قرار  می‌دهد که بر اساس همان طبقه‌بندی مشخص می‌شود که کودک شما ریسک درمان تحت بی‌هوشی را دارد یا ندارد.

این تاریخچه شامل معاینه دقیق فیزیکی و دهانی کودک شما و پرس‌وجو در مورد بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف داروها توسط کودک شماست. اگر کودک شما بیماری زمینه‌ای دارد حتماً توسط متخصص پزشکی مربوطه مشاوره دقیق انجام می‌گیرد مثلاً مشاوره قلبی، بیماری خونی و ...

در نهایت تمامی مشاوره‌ها به دست متخصص بی‌هوشی می‌رسد. متخصص بی‌هوشی تمامی مشاوره‌ها را آنالیز می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا می‌شود برای کودک شما تحت بی‌هوشی کار انجام داد یا نه. اگر نیاز به درمان تحت شرایط خاص و مانیتورینگ دقیق باشد ترجیح می‌دهد درمان در بیمارستان و تحت تجهیزات کامل انجام شود وگرنه درصورتی که کودک شما ریسک خاصی نداشته باشد درمان در دی کلینیک ها تحت کنترل متخصص بیهوشی انجام می‌شود.

درمان تحت بی‌هوشی نه بی‌خطر است و نه پرخطر.

بی‌هوش کردن مثل گذشتن از خیابان است در صورتی که همه شرایط احتیاط را رعایت کنیم به راحتی از خیابان گذشته و به مقصد می‌رسیم و در صورت بی‌احتیاطی باعث تصادف می‌شود. در بی‌هوشی هم شرایط همین است اگر تمامی احتیاط‌های لازم قبل و حین بی‌هوشی رعایت شود خطری وجود ندارد. مثلاً کودک سالم، مشاوره‌های قبل بی‌هوشی، متخصص بی‌هوشی حاذق.

دانستن این نکته بسیار مهم است دندانپزشک برای راحتی کار خود بی‌هوشی را انتخاب نمی‌کند. بلکه با سبک و سنگین کردن و این که کودک شما مناسب درمان تحت بی‌هوشی باشد این گزینه را انتخاب می‌کند و مهم‌ترین فایده این است که تمامی درمان‌ها در یک جلسه انجام می‌شود و هیچ گونه خاطره بدی از پروسه ی درمان در ذهن کودک باقی نمی ماند.

ازآنجایی‌که دندان‌های شیری نقش بسیار مهمی در تغذیه و رشد کودک دارند و ازآنجایی‌که از دست رفتن آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در دندان‌های دایمی گردد در صورت درمان به‌موقع اثرات بسیار مشخص و قابل ملاحظه‌ای در سلامت کودک مشاهده می‌گردد.

از طرفی در صورت درمان نشدن و تعویق انداختن درمان تا سنین بالاتر ممکن است کودک دچار آبسه‌ و عفونت شدید  دندانی گردد که علاوه بر درد شدید دندان می‌تواند به فضاهای صورتی منتشر گردیده و برای کودک خطرناک باشد و وی را راهی بیمارستان نماید.

بنابراین اگر کودک به هر دلیلی همکاری کافی در مطب دندانپزشکی ندارد با درمان اصولی دندان‌ها تحت شرایط بیهوشی یا آرام بخشی  از مشکلات بسیاری که می‌تواند برای کودک دردسرساز باشد جلوگیری کرد.

• اتفاق های هنگام عمل را به خاطر نمی آورد.
• بی دردی کامل برای او وجود دارد و هیچ حرکتی نخواهد داشت.
• کودک را صبح روز عمل بستری میکنند و طی یک جلسه تمام امور درمانی مورد نظر را به صورت جراحی سرپایی انجام میدهند.
• دندانپزشک در آرامش و با دقت کامل تمام اعمال دندانپزشکی را انجام میدهد.

1. این درمان را ترجیحا توسط متخصصان دندانپزشکی کودکان که دوره های لازم را جهت درمان تحت بیهوشی گذرانده اند انجام دهید. اخیرا بسیاری از همکاران دندانپزشک اقدام به این نوع درمان می کنند که لازم است مدارک لازم جهت احراز توانایی و مجوز انجام این نوع درمان را به بیمار خود ارائه کنند.
2. از محل انجام درمان کودک خود که باید در بیمارستان های مجهز و یا مراکز جراحی محدود باشد اطمینان حاصل کنید. کیفیت دستگاه ها و نوع داروی مورد استفاده جهت کودکان تاثیر بسیاری در کیفیت انجام بیهوشی خواهد داشت. توجه داشته باشید که این درمان به هیچ وجه نباید در داخل مطب انجام گردد.
3. حتما قبل از عمل، آزمایشات لازم را طبق درخواست دندانپزشک معالج انجام داده و مشاوره قبل از عمل با متخصصین بیهوشی انجام گردد.
4. درمان تحت بیهوشی صرفا یک درمان دندانپزشکی است و نمی توان از آن انتظار معجزه داشت وقتی کودک تحت یک جلسه بی‌هوشی درمان‌های متعدد انجام می‌دهد نشان می‌دهد که ریسک پوسیدگی کودک بسیار بالاست باید هر 3-2 ماه یک بار به دندانپزشک مراجعه کرده و توصیه‌های پیشگیری و کنترل غذایی را دریافت کنید. وگرنه با رعایت نکردن بهداشت و کنترل غذایی نامناسب دوباره پوسیدگی جدید ایجاد خواهد شد.

• کودک باید حتماً قبل از انجام عمل ناشتا باشد و 8 ساعت قبل از عمل شیر و غذاهای جامد مصرف نکرده باشد. توضیحات لازم در زمینه شرایط ناشتا بودن در روز مشاوره بیهوشی برحسب وضعیت خاص هر کودک به‌طور کامل به والدین داده خواهد شد.
• اگر کودک سرماخوردگی داشت چند روز قبل کار حتماً متخصص بی‌هوشی کودک را معاینه و راه هوایی را دقیق بررسی کند.
• حضور پدر قبل عمل ضروری است.
• والدین بیمار باید دستورالعمل قبل جراحی را از تیم بی‌هوشی و دندانپزشک کودکان به طورکتبی دریافت کنند.

• کودک پس از انجام درمان تحت بیهوشی یا آرام بخشی ممکن است کمی خواب‌آلود باشد بنابراین در روز عمل باید والدین کاملاً از کودک مراقبت نمایند.
• تغذیه کودک باید با مایعات شروع شود و پس از آن به تدریج غذاهای نرم به کودک داده شود خیلی سریع اصرار به دادن غذاهای جامد نداشته باشید اغلب در فردای روز عمل تغذیه عادی شروع می‌گردد و کودک به وضعیت طبیعی قبل از  عمل برگشته است .
• دستورات دارویی لازم را از پزشک مربوطه بخواهید مثلا تجویز داروهای مسکن به عنوان ضد درد، انتی بیوتیک ها ،داروهای ضدتهوع در صورتی که حالت تهوع وجود دارد.
• در صورتی که کشیدن دندان وجود داشته باشد دستورات لازم جهت کنترل خونریزی به طور دقیق پرسیده شود.
• در مورد رعایت بهداشت دهان بعد از عمل دندانپزشکی اطلاعات لازم گرفته شود شاید در روز اول مسواک زدن خوشایند نباشد به خصوص در صورتی که تعداد دندان های زیادی درمان شده اند ،از فردای روز عمل مسواک زدن و نخ دندان کشیدن انجام بگیرد. در صورتی که کودک قادر به غرغره کردن باشد در روز اول غرغره کردن اب نمک و یا سرم شستشو توصیه میگردد.
• از غذاهای محرک که باعث تحریک مخاط دهان میشود در روز اول اجتناب گردد.
• ممکن است در 24 ساعت اول بعد از عمل، کودک تب و یا گلودرد داشته باشد در اینصورت پزشک خود را مطلع کنید که داروی تب بر تجویز کند و استفاده از بستنی و یخ خردشده و خوراکی های خنک در صورت وجود گلودرد توصیه میشود.

دستورالعمل تغذیه و ترخیص و ملاحظات بعد عمل را از تیم پرستاری و دندانپزشکی به صورت کتبی دریافت شود.

در صورتی که پزشک اجازه آرام‌بخشی را بدهد می‌توان با چند جلسه کوتاه مثلاً هر جلسه 45-30 دقیقه چند دندان کودک را درمان کرد و در چند جلسه درمان کامل شود.

چنانچه پزشک اجازه آرام‌بخشی را هم ندهد حتماً از دندانپزشک خود بخواهید که از همکاران خود کسی را معرفی کند شاید با صبر و حوصله بیشتر  بتواند در طی چندین جلسه کودک را با دندانپزشکی آشنا کند اول با درمان‌های خیلی ساده و بدون بی‌حسی کار کند و سپس به درمان سخت‌تر و عصب‌کشی بپردازد.

مراجعه به مراکز دانشگاهی که دارای چندین دستیار تخصصی کودکان هست، توصیه میشود.

چنانچه نیاز به محدود کردن فیزیکی کودک باشد حتماً با حضور والدین و رضایت‌نامه کتبی از والدین با استفاده از ابزار مخصوص این کار انجام شود.

امکان درمان دندانپزشکی تحت آرام‌بخشی و بی‌هوشی برای بزرگسالان ناتوان هم وجود دارد. چندین مرکز مجهز در کشور برای این کار وجود دارد مثلاً مراکز تخصصی دندانپزشکی دانشکده های سراسر کشور درمان تخصصی دندانپزشکی برای این بیماران را انجام می‌دهد.